Są jeszcze na Mazurach miejsca trudno dostępne, którymi dzika przyroda włada przez cały rok – nawet latem, w środku sezonu turystycznego. W Pierwosie pełnię władzy przejmuje jednak zimą. Ten znajdujący się w północnej części Puszczy Piskiej rezerwat od prawie 40 lat objęty jest ochroną ze względu na różnorodne naturalne siedliska oraz bogatą faunę i florę.
Rezerwat leży na obrzeżu fragmentu zaledwie 100-kilometrowej rzeki Krutyni, będącej jednym z najpopularniejszych w Polsce szlaków kajakowych. Większość jego obszaru porastają lasy. Interesujące jest, że ten chroniony teren został wyznaczony na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego, a później znalazł się wewnątrz obszarów Natura 2000 – ptasiego Puszcza Piska i siedliskowego Ostoja Piska. Pierwos wciśnięty jest pomiędzy morenowe pagórki a dolinę Krutyni i przecięty drogą wojewódzką. Obszar kryje w sobie wielkie bogactwo rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz wielu naturalnych siedlisk: leśnych, torfowiskowych i wodnych.
Pięknie położony i wyjątkowy pod względem przyrodniczym Pierwos nie jest parkiem narodowym. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody parki narodowe tworzy się nie tylko na obszarach wyróżniających się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi czy edukacyjnymi, ale też o powierzchni nie mniejszej niż 1 tys. ha. Na to, aby trafił na listę tej formy ochrony przyrody, Pierwos o powierzchni 605 ha jest zbyt mały.
Opisywany rezerwat przecinają dwie małe śródleśne rzeczki: Gardynka i Pierwos, wschodni skraj stanowi natomiast ujściowy odcinek Krutyni do Jeziora Gardyńskiego, ostoi ptaków wodnych (należącego już do sąsiadującego rezerwatu Krutynia). Każda z tych rzek meandruje i ma naturalne brzegi. Rezerwat pokryty jest różnorodnymi lasami, urozmaiconymi przez niewielkie łąki. W jego północno-zachodniej części znajduje się nieduże, około 2-hektarowe, eutroficzne jezioro Pierwos, o brzegach mocno zarośniętych roślinnością wodną i bagienną.
Duża część lasów porastająca rezerwat zachowała naturalny charakter. W zagłębieniach terenu charakterystycznymi siedliskami są olsy torfowcowe i borealna świerczyna na torfie, las uważany za typowy dla zachodniosyberyjskiej tajgi.
Wzdłuż brzegów leśnych strug rosną lasy łęgowe: jesionowo-olszowe i wierzbowe, zaliczane przez Unię Europejską do priorytetowych, czyli zagrożonych wyginięciem, siedlisk przyrodniczych. Zbiorowiska te są silnie podmokłe. W suchszych miejscach rozwinęły się wielogatunkowe lasy liściaste, czyli grądy, gdzie dominującymi gatunkami drzew są graby i dęby, z bardzo dużym udziałem lip oraz klonów. Tutejsze grądy mają dwie postacie: środkowoeuropejski typowy dla środkowo zachodniej części Polski i subkontynentalny, występujący przede wszystkim we wschodniej, chłodniejszej części kraju. Ten ostatni charakteryzuje się większą domieszką świerków. Na zboczach pagórków grądy przechodzą w bory mieszane, w których dominują strzeliste sosny i dęby, pomiędzy inni pojawiają się brzozy, graby i osiki.
W rezerwacie nie brakuje starodrzewów z sosnami, świerkami i dębami porastających jego dużą część. Lasy takie po osiągnięciu wieku około 100 lat prezentują się spektakularnie.
Prawdziwą perełką rezerwatu jest rosnący na brzegach wód, torfowiskach i wilgotnych łąkach, efektowny, niebiesko kwitnący wielosił błękitny, roślina będąca reliktem polodowcowym, ściśle chroniona, umieszczona w polskiej czerwonej księdze roślin. Chronionymi gatunkami flory są występujące w lasach: lilia złotogłów, storczyki z rodzaju gnieźnik: jajowaty i sercowaty (dawniej zwane listerami), wawrzynek wilczełyko. Rośliną torfowisk jest rosiczka okrągłolistna, chronione gatunki wodne to ramienice, grzybienie białe i grążele żółte.
Zwierzęcy świat rezerwatu jest wprawdzie typowy dla Pojezierza Mazurskiego, jednak możemy spotkać w nim także kilka wyjątkowych gatunków ptaków. Przez cały rok polują tu bieliki i puchacze, a także bardziej pospolite ptaki drapieżne, jak myszołowy i jastrzębie. W sezonie lęgowym dołączają do nich orliki krzykliwe oraz błotniaki stawowe i bardzo rzadkie w Polsce rybołowy. Najlepszym miejscem do obserwacji polujących bielików i rybołowów są okolice Jeziora Gardyńskiego.
W niektóre zimy na brzegach rzek można zobaczyć pluszcze. Są to typowo górskie ptaki polujące w bardzo charakterystyczny sposób. Chodzą po dnie rzek pod prąd i wyszukują owady. Mazurskie pluszcze są ptakami przylatującymi tu w bardzo ostre zimy ze Skandynawii. Cały rok można natomiast obserwować zimorodki polujące z zasiadki na ryby.
Największym zwierzęciem występującym w rezerwacie jest łoś, którego stołówka obejmuje otwarte i zalesione tereny podmokłe, a w czasie zimy wierzbowe zarośla i lasy iglaste z bujną warstwą podszytu oraz młodniki. Innymi przedstawicielami grubej zwierzyny są sarny, jelenie i dziki. To właśnie te ostatnie ssaki stanowią bazę żerową wilków. Terytorium wilczej watahy zwłaszcza w zimie jest wielokrotnie większe niż teren rezerwatu, dlatego nie można powiedzieć, że te drapieżniki są w nim stale obecne. Stałymi mieszkańcami są natomiast bobry i wydry, szczególnie łatwe do obserwacji zimą, kiedy brzegi rzek nie są zarośnięte roślinnością zielną.
