Jedną z wizytówek polskiego Roztocza jest rezerwat „Święty Roch”. To tutaj pośród majestatycznych jodeł i buków ukryta jest wybudowana przy źródle o leczniczych właściwościach i wkomponowana w malowniczy wąwóz kapliczka.
Według miejscowych kilkukrotne okrążenie oplecionej drewnianymi schodami kapliczki pomaga w spełnieniu pomyślanego właśnie życzenia. Z pewnością Roztocze samo w sobie jest ziszczeniem marzeń zarówno przyrodników, jak i turystów. Ci pierwsi jego walory przyrodnicze doceniają od dawna. Ci drudzy natomiast odnajdą w tym – niezbyt popularnym jeszcze miejscu – spokój i niespotykany w innych rejonach kraju klimat, który kraina zawdzięcza swojemu położeniu geograficznemu oraz rzeźbie terenu.
Roztocze jest szerokim na 12–35 i długim na 180 km pasmem wzniesień, które ciągnie się z północnego zachodu od Kraśnika w województwie lubelskim na południowy wschód aż do Lwowa. Tak zwany Garb Roztocza góruje wyraźnie nad przylegającymi do niego od północy i południa terenami, jest od nich różnym pod względem przyrodniczym, bardziej dzikim i o wiele bogatszym przyrodniczo regionem. Charakteryzuje się przy tym ciepłym mikroklimatem (w okolicach Zamościa od wielu lat z powodzeniem działają winnice!), bardzo dużą liczbą dni słonecznych w roku oraz jednymi z najbogatszych pod względem liczby gatunków drzew lasów w Polsce.
Rezerwat „Święty Roch” położony jest w środkowej części Roztocza na terenie Nadleśnictwa Zwierzyniec (RDLP w Lublinie) i w zasięgu Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego. Ma nieco ponad 200 ha powierzchni i status rezerwatu częściowego. Jest też ważnym elementem turystycznym regionu – przechodzi przez niego kilka ścieżek spacerowych, w tym po drewnianych kładkach i schodach oraz trasa rowerowa.
Najbardziej charakterystyczną cechą rezerwatu, typową zresztą dla całego Roztocza, są strome pagórki, porozcinane głębokimi, suchymi wąwozami erozyjnymi, zwanymi w lokalnej gwarze „debrami”. Liczne stromizny utrudniające dostęp i eksploatację oraz uczynienie ze wspomnianej na początku kapliczki miejsca kultu religijnego pozwoliły lasom rezerwatu zachować swoją naturalność. Spośród typów siedliskowych lasów zdecydowanie dominuje tu wyżynny jodłowy bór mieszany, który jest endemicznym zespołem roślinnym niewystępującym nigdzie poza terenem polskich wyżyn i typowym przede wszystkim dla Roztocza i Gór Świętokrzyskich.
Rosnący tu na umiarkowanie żyznych glebach wapiennych las charakteryzuje się dominacją wysokopiennych jodeł, które zajmują około 70 proc. powierzchni rezerwatu. Ich najbardziej monumentalne, mające nawet 260 lat okazy dochodzą do 46 m wysokości, 3 m pierśnicy (obwodu pnia na wysokości 1,3 m). Duży udział w składzie gatunkowym stanowią niewiele niższe buki. Dopełnieniem są między innymi klon jawor, dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata i czereśnia ptasia. Drzewa tworzą na tyle szczelny baldachim, że późnym latem i jesienią na ich dnie jest niewielkie pokrycie roślin runa. Problematyczny może się okazać brak najmłodszego pokolenia jodeł, które wypierane jest przez niezwykle licznie i gęsto rosnące młode buki. W kilku miejscach chronionego terenu można również spotkać fragmenty żyznej buczyny karpackiej i świeżych borów sosnowych.
Trudno określić dokładną liczbę gatunków bytujących tam roślin, grzybów i zwierząt. Najbogatsze florystycznie są żyzne buczyny i skraje lasów, gdzie dociera więcej światła słonecznego. Chronionymi roślinami, które tam stwierdzono, są między innymi storczyki, w tym podkolan biały i buławnik wielkokwiatowy, widłak jałowcowaty i wroniec, paprotka zwyczajna oraz wawrzynek wilczełyko. Do najbardziej efektownych przedstawicieli flory z pewnością należą wysokie na metr naparstnice zwyczajne. Jesienią drewno jodłowe porastają robiące wrażenie, osiągające nawet kilkadziesiąt centymetrów średnicy owocniki soplówki jodłowej, grzyba objętego częściową ochroną gatunkową.
Fauna rezerwatu jest typowa dla lasów Roztocza. W licznym gronie ptaków śpiewających warto wyróżnić rzadkie gatunki muchołówek, czyli małą i białoszyją, charakterystycznych mieszkańców starych lasów mieszanych oraz liściastych.
Rezerwat „Świętego Rocha” ma także olbrzymie znaczenie sakralne. Jego nazwa pochodzi od drewnianej kaplicy, wzniesionej w wąwozie nad wybijającym źródłem i ufundowanej przez Marysieńkę Sobieską, ówczesną żonę wojewody sandomierskiego Jana Sobiepana Zamojskiego. Według legendy płynąca w tutejszym źródełku woda miała leczyć chorych podczas trwającej w XVII wieku epidemii dżumy. W podziękowaniu za cudowne uzdrowienia wzniesiono drewnianą kapliczkę, wewnątrz której umieszczono wizerunek św. Rocha, patrona stolarzy i zakaźnie chorych. W 1935 roku na kaplicę wywróciło się drzewo, niemal całkowicie ją niszcząc. Obiekt odbudowano w 1943 roku. Co roku w pierwszą niedzielę po święcie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny u stóp kapliczki odbywa się odpust.
To sprzed kapliczki drewnianymi schodami można wyruszyć na zwiedzanie rezerwatu
